İnsanın yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi için soğutmaya duyduğu ihtiyaç günümüz şartlarını düşünecek paha biçilemez. Peki geçmişte; şimdi kullanılan mekanik sistemler yokken, insanlar yiyeceklerini nasıl muhafaza ediyorlardı sorusu geliyor insanın aklına…
İnsanlık tarihi boyunca, buluşların tamamı zaman içerisinde gelişerek bugünkü halini almıştır. Eski dönemlerde soğuk tutulması gereken yiyecek ve içecekler, onları soğuk tutacak buz kütlelerinin arasında tutulurdu. Tabi ki buz kütlelerini belirli aralıklarla takviye etmekte elzemdi. Ancak bu durum daha çok kışın mümkündü. Yaz için ise kış aylarında toplanan karlar geritilir ve mağaralarda depolanırdı. Böylece mağaranın içi soğuk muhafaza odası gibi kullanılarak yiyeceklerde buralarda muhafaza edilirdi. Evlerde ise güneş görmeyen ve nispeten diğer odalara nazaran daha serin odalar kiler olarak kullanılırdı.
Bunların dışında eski tel dolapları da unutmamak lazım. Bu dolaplar muhafazadan ziyade derleyip toparlama amacı ile kullanılmakta ve farklı yöntemlerle kurutulmuş et, sebze ve meyveler için kullanılırdı. Şimdi bile popülaritesini yitirmemiş olan konserve yönteminden bahsetmeden geçemem elbette. Kış aylarında yazın ortasındaymış hissi veren anne konservelerimiz de burada rol oynamıştır. Eskiden tuzlama da muhafaza yöntemlerinden biri sayılırdı. Soğuk su muhafazası için ise toprak testiler kullanılırdı.
Bilinen ilk yapay soğutma metodu William Cullen tarafından Scotland ta Glasgow Üniversitesi’nde 1756 yılında uygulanmıştır. Cullen, dietil eter tankı içinde kısmi bir vakum yaratabilmek için bir pompa kullanmıştır. Bu yolla da buz elde edilebilmiş ama pratik bir yöntem olarak süregelememiştir.
1800’lü yılların ortalarında, buz ABD için bir ihracat ürünüydü. Buz, iyi bir ticaret metası olarak düzenli olarak gemilerle Karaiblere ve Güney Amerika’ya naklediliyordu. 19.yüzyılın ilk yarısında, bu ABD için ciddi bir iş kolu haline gelmiş. “Buz Kralı” olarak bilinen New England’lı Frederic Tudor, buzun gemilerle uzun mesafelere taşınabilmesi için termal yalıtım ürünleri üzerinde çalışmış. 1805’te, Amerikalı mucit Oliver Evans buhar sıkıştırmalı bir soğutma çevrimi dizayn etmiş ama üretememiştir.
1820’de, İngiliz bilim adamı Michael Faraday yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta sıvı amonyak ve diğer gazlarla bir sistem geliştirdi. 1834’te Jacob Perkins, ilk soğutma çevriminin patentini aldı. James Harrison ise 1854 yılında ilk ticari buz makinesinin patentini almıştır.
Günümüzdeki gibi evlerde buz dolaplarının kullanılmaya başlanması ise 1911 yılı civarındadır. Gördüğünüz gibi soğutmanın hikayesi insanlığın yaratılışından bu yana olmasına rağmen bizim bunu fark edip kullanmaya çalışmamız ise sadece 250-300 sene öncesi…
Önümüzde uzun yıllar ve sektörsel gelişim için yepyeni, parlak bir nesil var. Onların çalışmaları inşallah bizim umudumuz olacak. Bu vesile ile tüm soğutma camiasının 26 Haziran Dünya Soğutma Günü’nü kutlar, önümüzdeki sene hiçbir kısıtlama olmadan özgürce kutlanabilmesini temenni ederim…
Türkçe
