Soğutma
Yoğurt üretiminde kullanılan starter bakterileri metabolik aktiviteleri 10°C’ın altında büyük ölçüde yavaşlamaktadır. Dolayısıyla inkübasyon sonrası asitlik gelişiminin kontrol altına alınabilmesi için sıcaklığın <10°C’a (mümkünse <5°C’a) düşürülmesi gerekmektedir. Aksi hâlde starter bakterilerinin metabolik faaliyetleri ve dolayısıyla asitlik gelişimi devam etmektedir. Böylece üründe karakteristik tat-aroma dengesi bozulmakta, serum ayrılması eğilimi artmakta ve yüksek depo asitliği (after-acidification) olarak ifade edilen olumsuzluk meydana gelmektedir. Yoğurt üretiminde soğutma işlemi tek ya da iki aşamalı olabilmektedir.
1. Tek Aşamalı
Bu yöntem daha çok set tipi yoğurt üretiminde kullanılmaktadır. Burada fermente ürün direkt olarak inkübasyon sıcaklığından <10°C’a soğutulmaktadır. Tek aşamalı soğutma tekniğinde temel prensip, fermantasyon sonrası yoğurdun herhangi bir fiziksel etkiye maruz kalması durumunda tekstürel yapının korunmasıdır.
2. İki Aşamalı
Bu yöntem endüstriyel boyutta en yaygın kullanılan soğutma şeklidir. Burada fermente ürün inkübasyon sonrasında önce 20-24°C dolayına kadar soğutulmakta ve ardından <5°C’a kadar sıcaklık düşürülerek depolama gerçekleştirilmektedir. Bu amaçla inkübasyon odalarına monte edilen bir havalandırma sistemi ile birinci aşama soğutma, ardından yoğurtların soğuk hava depolarına taşınmasıyla ise ikinci aşama soğutma yapılmaktadır. Meyveli yoğurt veya pıhtısı kırılmış yoğurt (stirred) üretiminde meyve katımı ya da pıhtının mekanik etki ile kırılması işlemleri bu aşamada gerçekleştirilmektedir. İki aşamalı olarak soğutulan yoğurtlarda reolojik özellikler depolamanın ilk birkaç gününden sonra en üst düzeye çıkmaktadır. Pıhtısı kırılmış yoğurdun soğutulmasında plakalı ya da borulu tip soğutuculardan yararlanılmaktadır. Plakalı soğutucular plakalı ısı değiştiricilerle benzerlik göstermekte ve tank içerisinde soğutma işlemine oranla 2-3 kat daha hızlı bir soğutma yapmaktadır. Büyük ölçekli yoğurt üretimi yapan işletmelerde inkübasyon sonrası soğutma işlemi genellikle soğutma tünelleri ya da şok soğuk odalarda gerçekleştirilmektedir. Soğutma tünellerinde, 20°C dolayına kadar soğutulan ürünler bir yürütücü panel üzerine partiler hâlinde yerleştirilmekte ve bu tünelden belirli bir hızla geçirilmektedir. Tünelin sonuna ulaşıldığında ürünün sıcaklığı <5°C dolayına düşmektedir. Diğer yöntemde ise 20-22°C’ta şok odalara alınan ürünlerin sıcaklığı burada hızlı bir şekilde <5°C’a düşürülmektedir. Burada ürünlerin konulduğu kasaların boyutu ve sayısı önemli olmaktadır. Soğutma odasında üst üste konulacak yoğurt kasalarının sayıları, ısı iletim kapasiteleri dikkate alınarak hesaplanmalıdır.
Depolama
Üründe oluşabilecek biyolojik ve biyokimyasal reaksiyonların yavaşlatılması için yoğurdun soğukta depolanması zorunlu bir uygulamadır. Böylece ürünün kalitesi, üretim tarihinden itibaren 3 hafta kadar korunabilmektedir. Yoğurdun 0-10°C ± 2.5°C arasındaki değerlerde depolanması ve taşınması tavsiye edilmektedir. Ancak yoğurt üretimi yapan birçok işletme ürünün kalitesini korumak amacıyla depolama ve taşıma sıcaklığını 10°C’ın altında tutmaktadır.
1. Soğuk Hava Depolarının Özellikleri
* Son soğutma soğuk hava deposunda yapılacaksa iyi bir soğuk hava sirkülasyonu sağlanmalıdır.
* Soğuk hava kayıplarının önlenmesini sağlayacak tedbirler alınmalıdır.
* Eğer yoğurt transparan bir materyalle ambalajlanmışsa renk bozulmaları ve oksidasyonun önlenmesi için özel ışıklandırma sistemleri kullanılmalıdır.
* Zemin ve duvarlar temizlik ve dezenfeksiyona uygun materyalden yapılmış olmalıdır.
2. Depolama Sırasında Dikkat Edilecek Noktalar
* Depolama sıcaklığı mümkün olduğunca 5°C’ın altında tutulmalı ve düzensiz değişimlerden kaçınılmalıdır.
* Yoğurdun ambalajlanmasından sonra sert mekanik işlemlere maruz kalmamasına özen gösterilmelidir.
* Pıhtı stabilitesinin daha iyi olması için ürün satışa gönderilmeden önce en az 48 saat soğuk hava deposunda bekletilmelidir.
* Özellikle yaz aylarında yoğurtlar taşınırken özel soğutucu sistemleri olan araçlarla taşınmalıdır.
* Gerek perakende gerekse tüketiciye ulaşıncaya kadar soğuk zincir bozulmamalıdır.
3. Depolama Sırasında Görülen Değişmeler
3.1. Sonradan Asitlik Artışı
Yoğurt üretimi sırasında yoğurt bakterilerinin metabolik aktivitesi çok yüksektir. İnkübasyondan sonraki soğutma işlemi ile bu aktivite azalmakta, fakat enzimatik aktivite tamamen durmamaktadır. Bu yüzden ürünün 0-5°C’ta depolanması sırasında asitlik artışı olmaktadır. Buna ‘‘sonradan asitlik artışı (after acidification)’’ denilmektedir. Sonradan asitlik artışı, kültürün özelliğine, soğutma işlemine, depolama sıcaklığına ve ürünün pH’ına bağlı olarak değişmektedir.
3.2. Kosistens ve Viskozitedeki Değişimler
Üretimden sonra soğutma ve soğukta muhafaza, konsisitens ve viskoziteyi iyileştirici bir etkiye sahiptir. Özellikle muhafazanın ilk 48 saati içinde pıhtısı parçalanmış yoğurtlarda viskozite artmaktadır. Bu olay protein hidrasyonu ve jel yapısının katılaşmasından kaynaklanmaktadır.
3.3. Tat - Aromadaki Değişimler
Depolama süresinde yoğurdun tadı ve aromasında değişimler meydana gelmektedir. Soğutma sırasında ve depolamanın başlarında spesifik aroma bileşenleri oluşmakta, yapı sertleşmekte ve dolayısıyla ürünün tadı iyileşmektedir. Ancak depolama sırasında oluşan sonradan asitlik artışı tat-aromayı maskelemektedir. Tat-aroma üzerine, ambalaj materyalinden geçebilecek maddeler de etkili olmaktadır. Bu yüzden ambalaj materyalinin seçimi oldukça önemlidir. Ayrıca, depolama sırasında yoğurt bakterilerinin proteolitik aktivitelerinin yüksek olmasından dolayı üründe acı tat oluşabilir.
Türkçe
